Het risico dat belangrijke delen van het land de komende winter zonder stroom vallen, heeft vele oorzaken. Eén ervan wordt vaak vergeten: de collusie tussen politiek en marktleider Electrabel.
Het gevaar voor een elektrische black-out is blijkbaar reëel. Het is een gevolg van een jarenlang mismeesterd energiebeleid. Bepaalde politieke keuzes werden gemaakt zonder zich iets aan te trekken van de effecten op lange termijn. De keuze voor een uitstap uit kernenergie kan legitiem zijn, maar heeft totaal geen zin als er niet voor een overgangsfase wordt gezorgd. Dat is men in Duitsland aan het doen, waar de kernuitstap en de keuze voor groene energie wordt overbrugd door, onder andere, met steenkoolcentrales te werken. Ook in Duitsland is een black-out niet volledig uitgesloten en men kan zich bij het gebruik van de vervuilende steenkoolcentrales vragen stellen, maar de situatie is er zeker niet zo precair als in België.
Hoe is het hier zover kunnen komen? Een belangrijke verantwoordelijkheid berust bij Electrabel, lange tijd een de facto monopolist op de stroommarkt. Het bedrijf heeft nooit voor een langetermijnvisie gekozen en al zeker niet toen het in handen van het Franse Suez kwam. Electrabel heeft zijn kerncentrales op kosten van de belastingbetaler in de jaren 80 afgeschreven en maakte daarna gigantische winsten. Veel van die winst werd naar Frankrijk doorgesluisd. Investeren in groene energie was amper een prioriteit. Electrabel had tijd om werk te maken van het post-kernenergietijdperk, maar heeft dat niet gedaan.
Het zat jarenlang in een comfortabele positie, ook al omdat het daarvoor door Belgische politici werd geholpen. De liberalisering van de elektriciteitsmarkt werd op de lange baan geschoven en dat met steun van de paarse regering. Men kan op YouTube het filmpje van de gelauwerde Panorama-uitzending ‘Pax Electrabel’ herbekijken. Het is zeven jaar na datum nog altijd een ontluisterende reportage. Collusie tussen politici en de top van Electrabel zorgde voor een ‘Pax Electrica’, of beter een ‘Pax Electrabel’. De grootste stroomleverancier moest ondanks de afgeschreven kerncentrales niet te veel belasting betalen en wist haar machtspositie langer te behouden dan gedacht. Hoe ging dat in zijn werk? Wel, zeer eenvoudig: er werden dossiers aan elkaar gekoppeld, zoals dat vaak gaat in de Belgische politiek.
In 2001 gaat Sabena failliet. België is zijn nationale luchtvaartmaatschappij kwijt. Een aantal oude knarren van de haute finance – Maurice Lippens en Etienne Davignon – willen geld verzamelen om een nieuwe luchtvaartmaatschappij op te richten: Brussels Airlines. Verschillende captains of industry worden onder andere door het Hof onder druk gezet om geld te storten. Ook het Franse Suez komt over de brug. Vreemd voor een Frans energiebedrijf. Maar nadat Suez helpt Brussels Airlines op poten te zetten, nemen vooral de VLD-ministers een andere houding aan in de regering. Zij vinden een liberalisering van de stroommarkt, en dus een verzwakking van de machtspositie van Suez-dochter Electrabel, minder dringend. Luc Barbé, oud-kabinetschef van toenmalig Ecolo-staatssecretaris Olivier Deleuze, zag daarin duidelijk een bewijs dat de paarse politici en Electrabel onder één hoedje speelden.
Het is pas recent dat de bijna-monopoliepositie van Electrabel sterk is afgebouwd. Omdat bewuste consumenten naar de concurrentie zijn overgestapt. Ondertussen was er geen toekomstvisie ontwikkeld voor de energiemarkt. Denk maar aan de windmolenparken, die een minder groot succes zijn dan verwacht. De groene sector heeft door het geknoei van Electrawinds een zeer negatief imago gekregen. Als iemand als Johan vande Lanotte beweert dat men maar “een kabeldraad moet trekken van Nederland naar de Belgische grens” om ons in de winter te bevoorraden, dan is dat lachen met de mensen. Kan iemand eens aan Vande Lanotte vragen wat er met de honderden miljoenen van de nucleaire rente is gebeurd? Dat is de winst die producenten als Electrabel opstrijken omdat de kerncentrales afgeschreven zijn. De afspraak was dat die nucleaire rente de bevoorrading moet garanderen. Blijkbaar is dat geld weg.
Angélique Vanderstraeten
