“In 2019 willen wij zeker geen zoveelste Belgische staatshervorming”, hoor je N-VA’ers vaak zeggen, in navolging van hun voorzitter. Dat klinkt goed. Maar wat willen ze dan wel? Nog eens vijf jaar communautaire stilstand? Nee, dat ook niet. Samen met het Vlaams Belang de onafhankelijkheid uitroepen in het Vlaams Parlement? Ook daar zijn niet alle N-VA’ers even enthousiast over. Maar wat moet er dan wel gebeuren in 2019?
Het succesvolle Grendelboek van Hendrik Vuye en Veerle Wouters biedt ook geen pasklaar antwoord op die vraag. In het laatste hoofdstuk bespreken de auteurs kort de verschillende Vlaamse doctrines en strategieën, maar ze maken niet echt een keuze. Wat we vooral leren uit hun boeiende boek is dat de meeste grendels gemakkelijk omzeild kunnen worden, zolang daartoe maar de politieke wil bestaat. Er kan altijd creatief met de grondwet worden omgesprongen. Het Grendelboek bevat tal van nuttige tips in die zin. Maar er is nog een verschil tussen het toepassen van spitsvondige constitutionele trucs en het volledig opzijschuiven van de grondwet.
Polarisatie
In tegenstelling tot wat ik half had verwacht, gaan de auteurs niet echt voor een tabula rasa. In hun besluit lijken ze zelfs, tussen de regels door, voor een meer klassieke staatshervorming te pleiten. “De Grendelgrondwet kan wel degelijk ontgrendeld worden”, schrijven ze. Maar dat blijft dan wel een Belgische grondwet. Ze vinden ook dat we bondgenoten moeten zoeken. We moeten het middenveld, kunstenaars en journalisten overtuigen. De kans lijkt echter klein dat men in die kringen veel medestanders zal vinden om de Belgische grondwet verticaal te klasseren. Het zou al een wonder zijn als die warm kunnen worden gemaakt voor wat meer Vlaamse autonomie binnen een Belgisch kader.
“Het wij/zij-polariseren binnen Vlaanderen helpt ons geen stap verder. Dit mag dan wel electoraal lonend zijn, het leidt alleen meer tot communautaire stilstand”, lezen we aan het slot van het Grendelboek. Dat is een interessante stelling, waar op het eerste zicht wel wat voor te zeggen valt. Het is juist dat de polariserende strategie van de N-VA, en dan vooral het jennen van CD&V, een klassieke staatshervorming niet echt dichterbij brengt. De christendemocraten dreigen zo verder weg te drijven van de Vlaamse Beweging. Dat de CD&V’ers op het congres van november vorig jaar nogal massaal hebben gekozen voor herfederalisering, lijkt deels ingegeven door rancune ten aanzien van de N-VA. En dat is jammer, want op die manier is er in Vlaanderen, voor het eerst sinds lang, een potentiële meerderheid ontstaan voor een unionistische staatshervorming. Zou Bart de Wever Wouter Beke niet beter zoveel mogelijk te vriend houden? Zoals ten tijde van het kartel zouden beide partijen samen een Vlaams front kunnen vormen, met het oog op het bereiken van meer Vlaamse autonomie. Alleen, ook dat zal moeten gebeuren via een traditionele hervorming. Men zal CD&V nooit dermate kunnen opvrijen dat die partij mee de Vlaamse soevereiniteit wil uitroepen.
Electoraal lovend?
Bij nader inzien valt er echter wel wat af te dingen op de stelling van Vuye & Wouters. Zij geven toe dat de polariserende strategie van N-VA electoraal lonend is. Hoe kan men van een partij verwachten dat die een winnende strategie laat varen in de hoop een electorale concurrent gunstig te stemmen? Stel dat de N-VA zich minder fors zou profileren en daardoor minder kwaad bloed zou zetten bij CD&V. Ik vermoed dat zo een fletser profiel de N-VA inderdaad stemmen zou kosten. En wat wint de partij daar dan mee? Zou CD&V die brave en meegaande opstelling van N-VA dan belonen met een communautair tegengebaar? Zou CD&V dan ineens wild enthousiast worden over een staatshervorming in 2019? Dat valt toch sterk te betwijfelen.
Wouter Beke heeft gekozen voor de huidige coalitie met de bedoeling de N-VA te verbranden. Als de sociaaleconomische ‘verandering’ blijkt tegen te vallen, en er wordt communautair niets gerealiseerd, dan zal dat de N-VA electoraal zuur opbreken, hoopt hij. Stel dat dit zou werken en 2019 wordt een debacle voor de N-VA, dan zal dit CD&V toch enkel maar sterken in de overtuiging dat de communautaire stilstand een goede strategie is om de N-VA te verslaan? Hoe zou Wouter Beke dan ineens een bocht van 180 graden maken en meer Vlaamse autonomie hoog op de politieke agenda zetten?
Als we de jongste peilingen mogen geloven (en dat is, toegegeven, een grote ‘als’), dan lijkt de polarisering door N-VA inderdaad vruchten af te werpen. Het is handig bekeken van die partij om agressief te focussen op identitaire thema’s en zo de aandacht af te leiden van de kwakkelende economische hervormingen en het communautaire non-beleid. Dat had CD&V niet zien aankomen. Je zou voor minder gefrustreerd zijn.
Sterker dan in 2014
De sterren lijken vandaag gunstig te staan voor de N-VA. Zo gunstig zelfs dat de partij moet hopen op (door anderen uitgelokte) vervroegde verkiezingen. De N-VA handhaaft zich op een hoog niveau in de peilingen. Haar toppolitici gooien hoge ogen in de populariteitspolls. Het hele politieke debat wentelt constant rond de N-VA. De opmars van het uiterst linkse PTB in Wallonië begint hallucinante vormen aan te nemen. Het speelveld van de traditionele partijen wordt daardoor almaar kleiner. Er ontstaat een politieke constellatie waarbij het zeer moeilijk zal worden om de N-VA in 2019 opzij te schuiven. In 2014 had dat gemakkelijk gekund, omdat de tripartite haar positie had versterkt en opnieuw een meerderheid haalde in Vlaanderen. Vandaag komen de traditionele partijen zelfs nog niet in de buurt daarvan. Ook federaal zouden de zes traditionele partijen samen geen werkbare meerderheid kunnen vormen. Men zou Groen en Ecolo mee aan boord moeten hijsen en dus een nooit geziene monstercoalitie moeten creëren om de winnaar van de verkiezingen in de oppositie te duwen. Dat lijkt weinig realistisch. Het zou wel eens kunnen dat de onderhandelingspositie van de N-VA in 2019 veel sterker zal zijn dan in 2014.
Het boeltje opblazen
Het valt zelfs niet helemaal uit te sluiten dat N-VA en Vlaams Belang samen een meerderheid halen in Vlaanderen. Als het Belang kan surfen op de rechtse golf in Europa, en de N-VA neemt nog een hap uit Open Vld en CD&V, dan komt die meerderheid binnen bereik. Net zoals dat ook al het geval was in 2010, toen de V-partijen samen 47,2 procent haalden voor de Senaatsverkiezing. Was dat in 2010 gelukt, dan zou de kans groot geweest zijn dat de N-VA die hefboom gebruikt zou hebben om België te destabiliseren. Maar de N-VA van vandaag is niet meer de N-VA van 2010. Er zitten vandaag veel meer mensen in die partij die weinig affiniteit hebben met het radicale Vlaams-nationalisme en die huiveren van een revolutionaire koers. Als het mathematisch mogelijk wordt om samen met het Vlaams Belang “het boeltje van ’t jaar dertig” op te blazen, dan zal dat wellicht vooral een intern conflict veroorzaken binnen de N-VA, met een onzekere uitkomst.
Dynamiet
Dat heeft ook te maken met het feit dat de partij de voorbije jaren heeft nagelaten om de publieke opinie, inbegrepen de eigen politici en militanten, klaar te stomen voor Vlaamse staatsvorming. Dat is volgens mij de essentiële fout geweest van de N-VA. Niet zozeer de communautaire stilstand op zich, ook niet de huidige strategie van polarisering (integendeel zelfs), maar wel dat de partij heeft verzaakt aan haar natievormende rol. De N-VA heeft haar immense kapitaal aan mensen en middelen niet gebruikt om het terrein bouwrijp te maken voor het stichten van een Vlaamse staat. Daardoor zal het voor de partij niet zo evident zijn om in 2019 opnieuw de knop om te draaien naar Vlaams radicalisme.
Het zou dus kunnen dat de N-VA bij de volgende verkiezingen het dynamiet in handen krijgt om uit de Belgische gevangenis te breken. Maar zal ze het durven gebruiken? Dat wordt de grote vraag.
Bart Maddens
